Voor de meeste mensen behoeft het enfant terrible van de straatkunst, Banksy, eigenlijk geen introductie meer. Zijn subversieve en politiek-getinte graffiti is al opgedoken in wereldsteden als Londen, Barcelona en Los Angeles. Maar veruit de meesten zullen de Engelsman kennen van zijn werk op de meest omstreden muur ter wereld: de Israëlische Westoever-barrière tussen Palestina en Israël. Buiten het feit dat zijn kunst altijd vragen oproept en veel humor bevat, is zijn grootste creatie toch wel het fenomeen Banksy. Niemand weet wie hij is. Uit angst om gepakt te worden door de politie, houdt Banksy zijn identiteit angstvallig geheim. En met dubbel succes: de politie is hem niet alleen nooit op het spoor gekomen, maar zijn werk ontleent er tevens een prettige mysterieuze sfeer aan.
Het einde van de film is naar mijn mening exemplarisch voor de dubbele bodem die Exit Through The Gift Shop bevat. De tekst die Mr. Brainwash op het muurtje spuit is tevens de titel van zijn (zeer succesvolle) eerste expositie. Het deed mij denken aan de film La Vita è Bella ('Life is Beautiful' dus), waarin een Italiaanse Jood zijn zoontje met veel inventiviteit en leugens om bestwil het leven red, terwijl zij in een concentratiekamp zitten. Banksy zelf haalt in zijn boek Wall and Piece een fragment aan uit het dagboek van een Engelse luitenant en presenteert het als zijn manifest. In het fragment valt te lezen wat de luitenant aantreft in het kamp Bergen-Belsen, wanneer de Engelsen in 1945 als bevrijders binnenkomen. Het Rode Kruis levert allereerst een enorme hoeveelheid lippenstift aan de hongerige massa, terwijl het leger toch om hele andere dingen verlegen zit. De luitenant ziet pas later de waarde van dit gebaar in als hij de barakken langsgaat. Alle vrouwen hebben prachtige rode lippen boven hun uitgemergelde lichamen. ‘At last someone had done something to make them individuals again. (…) That lipstick started to give them back their humanity.’
Ironie is het belangrijkste wapen van Banksy. In de film wordt Thierry Guetta geïntroduceerd als een voormalig louche kledingverkoper. Thierry geeft zelf toe dat hij destijds goedkope rommel met gemak als haute couture verkocht. Dat zelfde lijkt hij te doen als hij, op aanraden van Banksy, besluit om kunstenaar te worden. Hij weet een enorme hype om zichzelf heen te creëren en honderden mensen naar zijn expositie te lokken, zonder dat iemand ooit van hem gehoord heeft. Beeltenissen van Obama of Michael Jackson met Marilyn Monroe-haar gaan voor vele tienduizenden dollars de deur uit. En daar stopt het niet. Net als de kunstenaars die Thierry jarenlang met zijn camera gevolgd heeft (we zien Shepard Fairey, Space Invader en een onherkenbare Banksy), gaat hij de straten van LA op om muren te beplakken met enorme beeltenissen van zichzelf. Als Banksy deze man niet zelf bedacht heeft, dan had hij zich toch zeker geen betere personificatie van de door hem verachte kunstwereld kunnen wensen!
Mijn conspiracy theory luidt als volgt: na jarenlang te hebben moeten toekijken hoe zijn werk op veilingen en eBay voor hoge prijzen verkocht werd, heeft Banksy besloten om het heft in eigen handen te nemen. ‘Als al die volgevreten kunstkenners met hun glaasjes wijn zo graag dwepen met de subversieve cultuur van de street art, dan kunnen ze het krijgen ook!’ In Mr. Brainwash (die naam alleen al!) heeft Banksy een manier gevonden om niet alleen veel geld te verdienen, maar ook om wraak te nemen. Die middelmatige pastiche van Warhol en Shepard Fairey die Mr. Brainwash maakt, is natuurlijk stiekem van Banksy's hand. Het is met opzet slecht om een punt te kunnen maken.
Zo zijn er meer redenen om aan te nemen dat Exit Through The Gift Shop vooral een nieuw instrument is om uiting te geven aan Banksy's kijk op de (kunst)wereld. Zo is Thierry, voor hij aan zijn carrière als kunstenaar begint, een obsessieve filmer. Hij filmt letterlijk alles wat los en vast zit en verzamelt zo vele duizenden uren aan beeldmateriaal zonder enige coherentie. We zien bakken vol met filmcassettes, waarvan hij niet eens de moeite heeft genomen om ze te ordenen. Naar mijn mening een duidelijke verwijzing naar de door Banksy verguisde straatcamera's (CCTV) die, veel meer dan in Nederland, overal in Engelse steden te vinden zijn. En de overduidelijke referentie naar Warhol in het werk van Mr. Brainwash is natuurlijk ook niet voor niets. Net als Warhol destijds reageert Bansky op de populaire cultuur. En door Warhol's kunst van de herhaling nóg eens dunnetjes over te doen, hou je letterlijk niks meer over dan een afbeelding van iemand die je vaag bekend voorkomt. Als kunstkenners er vervolgens met open ogen intrappen en bereid zijn om voor veel geld een “MBW” te kopen, dan hoeft Banksy zelfs geen moeite meer te doen om zijn punt te maken: de kunstwereld is alleen gericht op hypes en volledig in zichzelf gekeerd.
Het is ongelofelijk knap als je de verleiding kan weerstaan om van deze film een ego-document te maken. Zeker als je Banksy heet. Hoe makkelijk was het niet geweest om met veel vage beelden een documentaire te vullen over het mysterie dat hij is? In plaats daarvan creëert hij een kunstenaar. Inclusief hype, exposities en een website. Dat is nog nooit iemand gelukt! Of zou Mr. Brainwash tóch een toevallig product zijn van de street art beweging? Een eeuwige beunhaas die al die graffiti-spuiters met hun idealen te slim af is? Hoe het ook zij; na afloop van al die coole beelden van posters, schilderijen en gespoten stencils, wacht je altijd nog de gift shop.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten