DE TRUC VAN VERHAGEN

Je hoort het mensen wel eens zeggen tegen iemand die onverwacht gedreven en idealistisch uit de hoek komt: ‘Jij zou de politiek in moeten!’. Die mensen hebben een wat al te rooskleurig beeld van onze democratie, naar mijn mening. Het draait bij succesvolle volksvertegenwoordigers toch eerder om opportunisme dan om idealisme. Dat bleek nog maar eens deze week, toen het CDA — in de persoon van Maxime Verhagen — haar afkeer tegen de PVV liet varen om te gaan praten over een minderheidskabinet. Slimmer had Verhagen het niet kunnen spelen. Goedgeloviger hadden de linkse partijen niet kunnen zijn.

Toen Verhagen, na de voor het CDA dramatisch verlopen verkiezingen, duidelijk liet weten dat hem bescheidenheid paste, werd dat overal uitgelegd als een logische reactie. Wat had hij anders moeten zeggen? Het CDA was na jaren van hegemonie, meedogenloos afgestraft door haar eigen kiezers, die nu wel weer eens wat anders wilden. Het bombarderen van de hypotheekrenteaftrek tot “breekpunt” en het grapje van Balkenende over 'n lief kijkende presentatrice ten spijt. De partij was na de afgelopen verkiezingen gehalveerd. Nu was het de beurt aan de linkse partijen, zo was de opvatting. GroenLinks was klaar om te regeren, de SP zag het door de immer vrolijke Emile Roemer weer positief in en de PvdA had eindelijk een charismatisch leider die niet om de vijf minuten moest glimlachen. En nog belangrijker was dat ze, samen met D66, één progressief blok vormden. Het kon dus niet mis gaan. De VVD zou wel moéten luisteren naar links, omdat Verhagen immers samenwerking met Wilders uitsloot.

De ontsteltenis van de linkse partijen over de plotselinge draai van Verhagen en het “falen” van informateur Lubbers is bijna vertederend. Was het immers niet het CDA dat, in de persoon van Jan Peter Balkenende, weigerde om haar positie in de “war on terror” in twijfel te trekken? De partij trof naar eigen zeggen geen blaam, toen Amerika — met steun van Nederland — een volledig onrechtmatige oorlog begon tegen een tandeloos Irak? Balkenende bleef erbij dat hij goed had gehandeld, uit vrees dat een veroordeling hiervan de val van het kabinet zou inluiden. Het pluche zat veel te lekker. Enkele maanden later viel de regering alsnog, wederom omdat het CDA in de ogen van Amerika het braafste jongetje van de klas wilde zijn.

Nog wat langer geleden, in 1977, was de situatie nagenoeg hetzelfde. Ook toen bleek de vorming van een kabinet met PvdA, CDA en D66 niet mogelijk. Ook toen hoopte de PvdA dat progressieve CDA'ers de vorming van een rechts kabinet (met de VVD) zouden tegenhouden. In enkele weken werd echter door Wiegel en Van Agt een regeerakkoord op papier gezet. En het argument van het CDA was ook toen hetzelfde: de PvdA had het aan zichzelf te danken. Er was simpelweg geen alternatief meer. Aan linkerzijde werden de wonden gelikt, maar stiekem ging men er daar vanuit dat het kabinet te instabiel zou zijn om het lang vol te houden. Ze hadden slechts een krappe meerderheid van 77 zetels. Het kabinet viel echter niet, maar zat keurig vier jaar in de kamer.

Verhagen hekelde de afgelopen jaren de partijstandpunten van de PVV omtrent grondwaarden als vrijheid van godsdienst. Er viel bij het CDA niet te praten met deze partij, zo was de boodschap. Niet voordat deze standpunten van tafel waren tenminste. Toch maakte hij een afspraak met Rutte: als Paars-plus zou mislukken, dan was hij bereid om aan een regeerakkoord te werken. Met deze toezeggingen van Verhagen, had Rutte helemaal geen intentie om in een kabinet te zitten met links. Maar om verwijten te voorkomen, worstelde hij zich toch braaf door het stroperige overleg met PvdA, GroenLinks en D66 heen en knikte hij vriendelijk als Cohen weer eens begon over hoe hij de boel bij elkaar wilde houden. Dat wilde Rutte helemaal niet. Zodra het voor de buitenwacht leek alsof hij er alles aan had gedaan om deze optie te onderzoeken, kapte hij het overleg af. De nieuwe informateur Lubbers kreeg van elke partij te horen dat hij het over rechts moest proberen. Ook van de linkse partijen. Het CDA zou toch niet willen samenwerken met de PVV en dan zou Rutte vanzelf wel weer terugkomen bij Paars-plus, zo was de gedachte.

Het liep echter anders. VVD, CDA en PVV sloten zich op om over samenwerking te praten en Lubbers had het nakijken. Buiten hem om werden de contouren zichtbaar van een minderheidskabinet met gedoogsteun van de PVV. Precies wat Wilders wilde. En Verhagen. Een vinger in de pap hebben, koste wat kost. Cohen wreef nog eens over zijn bestoppelde kin, Femke vouwde demonstratief de armen over elkaar. Daar stonden ze dan. Idealisten zonder macht. In herinnering hoorden ze weer de opgewekte stem van hun moeder. ‘Weet je wat jíj zou moeten doen...?’